NOSTRADAMUS, ASTROLOGIE EN DE BIJBEL
substudie "Tweede wereldoorlog"
"Zag" Nostradamus dezen oorlog?
("Troubadour" in De Telegraaf, 5 oktober 1939)
- T.W.M. van Berkel -

In het julinummer van de jaargang 1941 van het Nederlandse maandblad Studiën - katholiek cultureel tijdschrift staat een artikel, getiteld Tijd van oorlog. Tijd van voorspellingen. Hierin keert dr. G. Gorris SJ, een katholiek historicus, zich tegen de voorspellingen over het verloop en einde van de oorlog die de ronde doen. Hij levert kritiek op de inhoud van deze voorspellingen, degenen die ze hebben opgesteld, de uitgevers en op katholieke geestelijken die er ruchtbaarheid aan geven in plaats van zich ervan te distantiëren en hun parochianen te manen hun vertrouwen in God te (blijven) stellen. 
Volgens Gorris is het hoogst twijfelachtig of de oorlogsvoorspellingen het hechte Godsvertrouwen versterken en een evenwichtige gemoedsrust bevorderen. In tijden van hevige woelingen, waarin de vooruitzichten op de toekomst beangstigend zijn, zien veel mensen uit naar voorspellingen. Zo was het in 1870 tijdens de Frans-Duitse oorlog, zo was het in 1914-'18 tijdens de Eerste Wereldoorlog en zo is het ook in de jaren waarin de Tweede Wereldoorlog woedt. Veel mensen horen de voorspellingen witjes lachend aan. Ze maken echter toch indruk. "Je kunt nooit weten...", "Het mocht toch eens waar zijn..." en zo worden de toch al zo sterk geladen gemoederen tot nog hoger spanning gedreven, aldus Gorris.[1]
Uit diverse publicaties blijkt dat de belangstelling voor de Profetieën van Nostradamus na de Eerste Wereldoorlog verflauwde om eind jaren '30, toen langzamerhand de contouren van een nieuw, gewapend Europees conflict zichtbaar werden, weer op te leven. In het eerste gedeelte van de op 29 oktober 1939 gedateerde aflevering van de rubriek Letter from Paris in de editie van 4 november 1939 van het Amerikaanse weekblad The New Yorker bijvoorbeeld, heeft de journalist Abbott Joseph Liebling aandacht besteed aan het feit dat de Parijse boekhandel Flammarion in de voorgaande maand, dus aansluitend op de Duitse inval op 1 september 1939 in Polen, 3.000 exemplaren heeft verkocht van De Fontbrunes Les Prophéties de Maistre Michel Nostradamus - expliquées et commentées. Hij schreef ook dat een dergelijke hausse zich ook in andere boekhandels in Frankrijk voordeed. Met andere woorden: na het uitbreken in september 1939 van de Tweede Wereldoorlog nam de belangstelling in Frankrijk voor (commentaren op) de Profetieën van Nostradamus beduidend toe, voorzover die belangstelling in de maanden ervoor al niet was toegenomen. Over die belangstelling schreef Liebling dat slechts weinig mensen hem te kennen gaven Nostradamus serieus te nemen. Dit zou erop kunnen duiden dat veel mensen heimelijk geloof schonken aan wat in relatie met de Profetieën van Nostradamus over de oorlog werd geschreven.[2]

De datering van de looptijd van kwatrijn 03-57
In "Zag" Nostradamus dezen oorlog? luidt de Franstalige tekst van kwatrijn 03-57 als volgt:

Sept fois changer verrez Gent Brittannique,
Tainte en sang en deux cents nonante ans:
France? non point! par appuy Germanique,
D'Ariès double son Pôle Basharian.[7]

In de tweede regel van kwatrijn 03-57 is met de woorden en deux cents nonante ans de looptijd van dit kwatrijn aangegeven: 290 jaar. Wat ontbreekt, is het jaar waarin die looptijd begint. Ook het jaar waarin die looptijd eindigt, ontbreekt. Het is dus volstrekt onduidelijk welke periode de opsteller van dit kwatrijn voor ogen had bij het schrijven ervan. Naar de mening van ondergetekende is het dan ook onmogelijk om deze periode te dateren. In kwatrijn 03-57 komt het jaar 1939 op geen enkele manier ter sprake, wel in het commentaar erop in Uittrekzel der voorzeggingen [...]. 
In "Zag" Nostradamus dezen oorlog? heeft "Troubadour" aandacht besteed aan de verschillen tussen Les Prophéties [...] en Uittrekzel der voorzeggingen [...] wat betreft het commentaar op kwatrijn 02-51. Volgens De Fontbrune is de aanduiding vingt trois et six in de tweede regel van dit kwatrijn een verwijzing naar het feit dat George VI (six), regerend vorst in Engeland ten tijde van het schrijven van Les Prophéties [...], de 23e (vingt trois) regerend vorst is, gerekend vanaf het koningschap van Henry VII. In Uittrekzel der voorzeggingen [...] is kwatrijn 02-51 gekoppeld aan de grote brand die in 1666 in Londen heeft gewoed (vingt trois et six: 20 x 3 + 6 = 66). 
"Troubadour" heeft wel aandacht besteed aan wat in Uittrekzel der voorzeggingen [...] over kwatrijn 03-57 is geschreven, maar niet aan het commentaar erop in Les Prophéties [...]. In de tabel hieronder zijn de geschiedkundige opsommingen in deze twee commentaren weergegeven. Wat opvalt, is het verschil tussen deze commentaren wat betreft de datering van de looptijd van 290 jaar en het verschil in de aard van de gebeurtenissen die volgens deze commentaren worden bedoeld met de aanduiding Sept fois changer in de eerste regel van kwatrijn 03-57.
Uit Uittrekzel der voorzeggingen [...] kan worden afgeleid dat de tweede regel van kwatrijn 03-57 is geïnterpreteerd als een verwijzing naar een bloedbad (Tainte en sang) dat het begin vormt van een periode van 290 jaar (en deux cents nonante ans). Volgens Uittrekzel der voorzeggingen [...] is dit een verwijzing naar de onthoofding in 1649 van de Britse koning Charles I, zodat in Uittrekzel der voorzeggingen [...] de looptijd van kwatrijn 03-57 zich uitstrekt van 1649 tot 1939. Na de revolutie in 1939, die niet door Frankrijk, maar door Duitsland wordt gesteund, zet het Britse koningshuis de lijn onafgebroken voort.
De Fontbrune begint zijn commentaar op kwatrijn 03-57 met een verwijzing naar een in 1657 gesloten Brits-Franse alliantie tegen Spanje en lijkt het jaar 1657 te beschouwen als het begin van de looptijd van 290 jaar. Hieruit volgt dat in de ogen van De Fontbrune de looptijd van kwatrijn 03-57 in 1947 eindigt. In de zes oorlogen die De Fontbrune voor deze periode in aanmerking neemt, stond Engeland afwisselend aan de zijde van Frankrijk en aan de zijde van Frankrijks tegenstanders. Omdat Engeland in de Eerste Wereldoorlog, die in het commentaar van De Fontbrune op kwatrijn 03-57 de zesde oorlog is in een serie van zeven, aan de zijde van Frankrijk vocht, verwachtte hij dat Engeland zich in 1947 in de zevende oorlog tegen Frankrijk zou keren met een voor Engeland desastreus gevolg: het verlies van vloot en wereldrijk. 

De koppeling in Duitsland van kwatrijn 03-57 aan de Duitse inval in Polen
In "Zag" Nostradamus dezen oorlog? heeft "Troubadour" geen aandacht besteed aan opvattingen in Duitsland over de Profetieën van Nostradamus of aan wat er gebeurde na de Duitse inval in Polen. 
In Duitsland concludeerden een aantal mensen kort na de Duitse inval in Polen dat dit de vervulling was van kwatrijn 03-57. Zij baseerden dit op hetzij het commentaar op kwatrijn 03-57 in Die Weissagungen des Nostradamus hetzij het geciteerd zijn van delen van dit commentaar in Mysterien von Sonne und Seele.
In de jaren tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog verschenen in Duitsland een aantal commentaren op de Profetieën van Nostradamus, waaruit wrok sprak tegen de vernedering die Duitsland voelde door het Verdrag van Versailles. Volgens Carl Loog, de schrijver van Die Weissagungen des Nostradamus, zou Duitsland zich langzamerhand herstellen en na 200 jaar tot een wereldmacht zou zijn uitgegroeid. In zijn commentaar op kwatrijn 03-57 schreef hij dat zich in Engeland rond 1939 de laatste crisis zou voordoen in een serie van zeven, waarbij er zich ook een crisis zou voordoen in het wederopgestane Polen. Loog was van mening dat de aanduiding Pole Bastarnan een zinspeling was op het vroegere Bastarnië, dat in zijn tijd deel uitmaakte van Polen. Loog had de datering van de looptijd van kwatrijn 03-57 en de aard van de zes crises die zich tussen 1649 en 1714 in Engeland hadden voorgedaan, stilzwijgend uit Von Dobbelers Merckwürdige Fata der Gross-Britannischen Crone [...] overgenomen. Over de aard van de crises in Engeland en Polen (oorlog, revolutie, economische crisis enz.) kon Loog geen informatie geven. Wel schreef hij dat rond 2100 een grootschalig Europees conflict zou uitbreken waarbij Duitsland betrokken zou zijn en dat Duitsland volgens een bepaalde historische wetmatigheid 200 jaar nodig zou hebben om zich weer tot wereldmacht op te werken.[8] Een jaar later, in 1922, haalde dr. Hans-Hermann Kritzinger op pagina 136 van Mysterien von Sonne und Seele, schrijvende over de op handen zijnde ondergang van Engeland, het commentaar van Loog op kwatrijn 03-57. Het jaartal 1939 was op pagina 136 vet gedrukt, het enig vet gedrukte jaartal in dit boek. In zijn commentaar op kwatrijn 03-57 in Nostradamus - Prophetische Weltgeschichte von 1547 bis gegen 3000 (Berlijn, 1928) nam Bruno Noah uit Loogs commentaar op kwatrijn 03-57 de serie van zes crises in Engeland in de periode 1649-1714 over om af te ronden met de opmerking dat Gods strafgericht tegen Engeland zich niet voor 1939 zou voltrekken.[9] 
In 1939 verscheen bij uitgeverij Regulus in Görlitz Nostradamus und seine Prophezeiungen für das zwanzigste Jahrhundert. Hierin stelde dr. Bruno Winkler, die dit boek in de zomer van 1938 had voltooid, dat Nostradamus in kwatrijn 03-58 de geboorte en opkomst van Hitler had voorspeld. Volgens Winkler lag er voor het Duitsland onder Hitler een geweldige toekomst in het vooruitzicht, in harmonie met haar buurlanden, waaronder Polen. En passant merkte hij op dat Loog het bij het verkeerde eind had gehad. Loog had geschreven dat het naoorlogs herstel van Duitsland 200 jaar in beslag zou nemen. Winkler stelde aan de hand van de Profetieën van Nostradamus vast dat voor dat dit herstel in 20 jaar was bereikt.[10]
Na de Duitse inval in Polen meenden een aantal Duitsers op grond van Loogs commentaar op kwatrijn 03-57 dat Nostradamus hierin de Duitse inval in Polen had voorspeld, waardoor Engeland in een ernstige crisis belandde. Zij beschouwden kwatrijn 03-57 dan ook als zijnde vervuld. Het commentaar van Loog werd wijd en zijd bekend in Duitsland, iets dat ook buiten de grenzen van Duitsland werd opgemerkt.[11] In 1940 bracht de Johannes Baum Verlag in Pfullingen in Württemberg, die in 1921 en 1922 in totaal zes edities van Die Weissagungen des Nostradamus had uitgegeven, waarna het boek niet meer verscheen, twee herdrukken ervan op de markt. Toen eind 1940 in Duitsland geruchten de ronde deden dat de Britse koning uit Engeland zou vluchten, claimde Loog in een ingezonden brief in Der Reichswart, bedoeld als verweer tegen kritiek op de Profetieën van Nostradamus, dat Nostradamus de gang van zaken rond het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog had voorzien en dat hij, Loog, dit in Die Weissagungen des Nostradamus tot in detail had beschreven.[12]

De nationaalsocialistische brochure Was bringt das Jahr 1940?
Ook bij Duitsers die het nationaalsocialisme op een of andere wijze een warm hart toedroegen, raakte de commentaren van Loog en Kritzinger bekend. Dit leidde tot het gebruik van de Profetieën van Nostradamus en commentaren erop voor propaganda, met als doel het moreel van de vijand te ondermijnen.
Op 25 september 1939 bracht Konrad Schuppe, voorzitter van het Deutsche Gesellschaft für wissenschaftlichen Okkultismus, een fotokopie van pagina 136 van het uit 1922 datererende Mysterien von Sonne und Seele naar het Propagandaministerie, waarop Kritzinger Loogs commentaar op kwatrijn 03-57 had aangehaald. Schuppe benadrukte ten overstaan van een medewerker van het Propagandaministerie dat het jaartal 1939 vet was gedrukt. 
Uit het overhandigen van een kopie van pagina 136 van Mysterien von Sonne und Seele aan het Propagandaministerie valt op te maken dat Schuppe kwatrijn 03-57 aan de Duitse inval in Polen had gekoppeld, waarmee de ondergang van Engeland zou worden ingeluid. Hem werd gevraagd hierover een voordracht te houden voor medewerkers van de afdeling Auslandspresse van het Propagandaministerie. De medewerker van het Propagandaministerie die Schuppe te woord stond, overwoog verder via de korte-golf-zender hieraan in Engeland ruchtbaarheid te geven, gelet op het grote aantal bijgelovige Britten.[13] Mij is niet bekend of Schuppe voor medewerkers van de afdeling Auslandspresse een voordracht over kwatrijn 03-57 heeft gehouden of dat men naar aanleiding van zijn bezoek een radioprogramma heeft vervaardigd die in Engeland werd uitgezonden.Of Schuppe gehoord is door dr. Paul Joseph Goebbels, is mij evenmin bekend. Volgens Kritzinger zou zijn commentaar in Mysterien von Sonne und Seele kort na de Duitse inval in Polen de aandacht hebben getrokken van Goebbels' echtgenote. Goebbels zou door haar - en onafhankelijk van haar door vier niet nader genoemde personen - op Mysterien van Sonne und Seele geattendeerd zijn.[14]
In de dagboeken van Goebbels komt Nostradamus voor het eerst ter sprake in de dagboekaantekening van 22 november 1939 met betrekking tot de avond van 21 november 1939. Goebbels schreef dat hij die avond, moe en ziek, op tijd naar bed was gegaan en lange tijd Nostradamus had gelezen. Hij vond het voor Duitsland zeer interessant. Als de gewaagde commentaren zouden kloppen, zou er voor Engeland niets meer te lachen zijn, schreef hij. Op 22 november 1939 bracht Goebbels Nostradamus ter sprake in een onderhoud met Hitler. Aansluitend besprak hij met onder andere prof. dr. Bömer, hoofd van de afdeling Auslandspresse, over het intensiveren van de propaganda in het buitenland. Op 23 november 1939 gaf Goebbels Hans-Wolfgang Herwarth von Bittenfeld, werkzaam op de afdeling Auslandspresse, opdracht een Nostradamusbrochure te schrijven, bestemd voor de neutrale landen. De wereld zat immers vol wazig bijgeloof. Waarom zou hij dat niet uitbuiten om er de tegenstander mee onderuit te halen?[15]
Het resultaat van de opdracht van Goebbels was een typescript, getiteld Was bringt das Jahr 1940? Die Antwort geben uns "Les vrayes Centuries et Propheties de Maistre Michel Nostradamus. De tekst van Was bringt das Jahr 1940? is voor het overgrote deel het resultaat van het overnemen van fragmenten uit vijf commentaren op de Profetieën van Nostradamus. Eén van deze commentaren was Loogs Die Weissagungen des Nostradamus. Hieruit heeft Herwarth von Bittenfeld onder andere het commentaar op kwatrijn 03-57 overgenomen, inclusief de opsomming van veranderingen die zich in Engeland tussen 1649 en 1714 hadden voltrokken die Loog, zoals uit het voorgaande is gebleken, had ontleend aan het commentaar van Dietrich von Dobbeler op kwatrijn 03-57, waarvan "Troubadour" de Nederlandse vertaling onder ogen had gehad. Uit De Fontbrunes Les Prophéties [...] heeft Herwarth von Bittenfeld in Was bringt das Jahr 1940? de commentaren overgenomen op de kwatrijnen 08-57, 02-78, 03-32, 03-74, 08-97 en 02-85 overgenomen, waarin De Fontbrune had betoogd dat in deze kwatrijnen de op handen zijnde ondergang van Engeland was voorspeld en die "Troubadour" in oktober 1939 in De Telegraaf had aangehaald. "Troubadour" heeft, de commentaren van De Fontbrune en "de anonieme Engelsman" in hun oorspronkelijke context onderzoekend, tegenstrijdigheden gesignaleerd en beschreven. Herwarth von Bittenfeld heeft deze commentaren uit hun oorspronkelijke context gehaald en van een nieuwe context voorzien: de loop van de geschiedenis ten gunste van "de Duitse zaak", om de tegenstanders van Duitsland de stuipen op het lijf te jagen.[16]